Ekonomię społeczną można ujmować w kilku perspektywach, m.in. jako:

- zbiór określonych instytucji, wtedy gdy rozpatrujemy je zgodnie podejściem strukturalno-operacyjnym,

- formułę działania, czyli zestaw praktyk i metod działania,

- specyficzny rodzaj ekonomii uwarunkowanej kontekstem społecznym,

- przestrzeń, w której ekonomia społeczna jest widziana jako sieć relacji i zależności.

 

Jakkolwiek określając istotę ekonomii społecznej, w każdym przypadku można dostrzec wspólną cechę, a mianowicie lokalne zakorzenienie i działanie na rzecz wspólnoty lokalnej. Ekonomia społeczna, nazywana również wspólnotową, jest bowiem uwarunkowana lokalnie, gdyż wyrasta z oddolnych potrzeb, inicjatyw i dotyczy problemów społecznych powstających miejscowo czy terytorialnie. Ekonomia społecznaj, musi się rozwijać w następstwie oddolnych inicjatyw i uwarunkowań. Natomiast może korzystać z zewnętrznych inspiracji, lecz nie powinna powielać doświadczeń i praktyk wpisujących się w odmienny kontekst społeczny.

Ekonomia społeczna wiąże się ściśle z następującymi kategoriami: lokalnością, samorządnością, społeczeństwem obywatelskim, kapitałem społecznym i rozwojem lokalnym.

Niemniej kluczowymi cechami wypełniającymi powyższe kategorie są: odpowiedzialność, zaangażowanie, samoorganizacją oraz demokratyczne zarządzaniem (jeden głos, jeden człowiek). Ten ostatni postulat ściśle łączy się z zagadnieniem samorządności terytorialnej, która oznacza rozwiązywanie własnych spraw, przez samych zainteresowanych.

Organizacje ekonomii społecznej wraz z samorządami lokalnymi mogą być instytucjami, które tworzą ramy prawne dla samorządności obywateli. Pozwalają tworzyć system służący do reprezentowania jej interesów i rozwiązywania jej własnych spraw, osiągając przy tym realizację celów społecznych i ekonomicznych. Na poziomie lokalnym problemy społeczne są najlepiej obserwowalne i dostrzegane.

Wykluczenie społeczne, ubóstwo, bezradność, długotrwałe bezrobocie, problemy niepełnosprawnych, bezdomnych, uzależnionych i uchodźców dotyczą przecież każdej wspólnoty terytorialnej, jakkolwiek zjawiska te mogą różnić się skalą występowania i stopniem nasilenia.